De kringloop van een kunstwerk: een echte Souwtje de Wijn, parel uit de Baarnse kringloopwinkel

door Ed Vermeulen

Van Baarn naar Texel

Heeft u in de achter ons liggende kerstperiode ook genoten van de door de VPRO uitgezonden vijfdelige documentaire ’Het succes van de Kringloopwinkel’? De serie die, zeer terecht, werd aangeprezen met de woorden: ’De hartverwarmende serie laat zien dat de kringloop niet alleen qua spullen, maar ook qua mensen vol verborgen parels zit’. Mocht u mijn vraag positief beantwoord hebben, dan maak ik u in dit verhaaltje deelgenoot van een ooit door mij in de Baarnse kringloopwinkel opgedoken parel. 

Van Baarn naar Texel
We gaan terug naar een regenachtige ochtend in november van het jaar 1998 waarin wij, mijn echtgenote en ik, een bezoek aan de kringloopwinkel aan de Tolweg brengen om vervolgens, zoals zo velen voor ons en na ons deden, de oversteek naar Texel te maken, het eiland waarmee wij inmiddels door de tijd ingehaalde familiebanden hadden, maar ons nog steeds verbonden voelen. Mocht u dit gevoel ook maar een beetje bij uzelf herkennen dan zult u in mijn verhaaltje  veel voor u bekende punten aantreffen.

Kringloopwinkel Baarn  (Foto: Kringloopcentrum Baarn)

Kringloopcentrum Baarn
De wonderlijke wereld van de kringloop: verzamelplek van aardse zaken en herinneringen van oud tot soms bijna nieuw en alles wat daar tussen ligt. Ik keek rond in de goed gevulde boekenhoek op zoek naar dat ene ontbrekende boek voor mijn verzamelgebieden: (Baarnse) geschiedenis, scheepvaart en Nederlands Indië (Indonesië). Al snel had ik door dat er die bewuste dag niets van mijn gading te vinden was en we besloten naar huis te gaan.

Interieur Kringloopwinkel Baarn (Foto: Kringloopcentrum Baarn)

Voordat wij langs de kassa weer naar buiten liepen, passeerden wij de bak met in- en niet ingelijste ’kunstwerken’. Vanuit mijn ooghoek zag ik iets dat mij bekend voorkwam: een op spaanplaat verlijmde, helaas nogal beschadigde, zwartwit foto van het witte kerkje van het pittoreske dorpje Den Hoorn op Texel, Nederlands grootste waddeneiland. Dit prachtige, in de 15e eeuw gebouwde kerkje met zijn charmante en zeer herkenbare torentje wordt wel het meest gefotografeerde kerkje van Nederland genoemd, een toeristische trekpleister van de eerste orde, zo één waar menig VVV directeur jaloers op is.

Kerkje Den Hoorn , Texel

De foto was voorzien van een sticker met daarop de woorden Foto De Waal, en bleek bij nadere bestudering ook een signatuur J. (voor Jan) de Waal te dragen. Een voor mij bekende Texelse naam, fotograaf van de  Texelse natuur en historie. Mijn nieuwsgierigheid of moet ik misschien zeggen hebberigheid was gewekt en ik liet alles dat zich in de kunstbak bevond door mijn handen gaan. Niets ontsnapte aan mijn aandacht! Toen gebeurde er iets dat zich later zou ontpoppen tot de aanloop naar een Baarns-Texels blijspel in drie bedrijven. Als laatste pakte ik uit de bak een verstofte, van een ietwat beschadigde lijst voorziene aquarel in verbleekte kleuren op stevig kartonachtig bruin papier van een dorpsgezicht op Den Hoorn, met als stralend middelpunt, het laat zich raden: het beroemde kerkje!

Aquarel Souwtje de Wijn: zicht op Den Hoorn  (Coll. Ed Vermeulen)

Texelse verhalen van Willem J. Kikkert

Het gezicht op Den Hoorn is min of meer gezien vanaf de boerderij van Willem Kikkert aan het Rommelpot, aan de rand van duinen net buiten het dorp. Kikkert,  overleden in 2010, was historicus, verhalenbewaarder en schrijver van onder meer het boek ’Texelse verhalen’, verhalen uit voorbije tijden. Het verhaal ‘Schatgraven’, eindigend met de onsterfelijke woorden ’Koppiestied, manne!’, (Texels voor: ’tijd voor een bakkie’) behoort tot mijn favorieten. Maar dit terzijde.
                     
Ik ben geen kunstkenner, verre van dat, maar heb door de jaren heen wel een redelijk gevoel voor het herkennen van artistiek vakmanschap ontwikkeld, en bij het zien van dit kunstwerk wist ik het zeker: tekentalent en vakmanschap waren duidelijk volop aanwezig!
De aan de kassa gevraagde prijzen van fl. 1.50 en fl. 6.50 resp. voor foto en aquarel werden door mij grif voldaan en met een goed gevoel gingen we met onze pas verworven kunstschatten naar huis, koffietijd! Hier werden de kunstwerken aan een nader onderzoek onderworpen en ontdekten wij op de aquarel naast het jaartal 1948 ook een signatuur: Zwanenburg! Wie zich achter de naam Zwanenburg verschool was mij onbekend, maar het leek mij een niet al te moeilijke opgave om daar achter te komen.

Signatuur: Zwanenburg 1948

Texel
Tijdens onze regelmatige, toen tweewekelijkse, bezoeken aan Texel, we verbleven op de (Houtvester) Boodtlaan, De Koog, was het een goede gewoonte om op de dag van aankomst, de vrijdagavond, bij onze buurman Guus Buijs, exploitant van Hotel De Branding, als gastspeler mijn biljartkunsten te vertonen bij DKC oftewel De Kleine Club.

Hotel De Branding, De Koog   (Foto: Hotel De Branding)

Het speelveld van DKC   (Foto: Hotel De Branding)

DKC deed zijn naam werkelijk eer aan: zes leden! En ook opmerkelijk: geen direct aanwijsbaar bestuur! Het spelniveau van de vaste DKC-leden lag hoog, het mijne was en is nu zoveel jaren later nog steeds laag. Op de vrijdagavonden werd het uiterst (ont)spannende 10-over–rood spel gespeeld. Al snel had ik door dat met een beetje bravoure, gepaard aan een beetje geluk, het mij soms lukte een enkele keer niet als laatste te eindigen. Een plaats goed voor het geven van een rondje! Nog belangrijker was dat ik hoopte via mijn DKC contacten er achter te kunnen komen wie nu wel de voor mij onbekende Zwanenburg, de maker van de aquarel, was. Dit viel echter tegen, de DKC -ers riepen om het hardst dat zij niet wisten wie Zwanenburg was, totdat één van hen de naam van ene Ferry Zwanenburg uit Den Hoorn noemde, maar of die nou kon tekenen of schilderen was nog maar de vraag en niet direct bekend. Mijn onderzoek liep die avond op niets uit. Anders werd het de daaropvolgende zaterdagochtend toen onze Texelse huisbewaarder  een bakkie kwam doen en bij het zien van de aquarel uitriep:  ’Hé een Souwtje de Wijn, hoe kom je daar aan?’ ’Nee’ zei ik ’een Zwanenburg’. ’Nooit van gehoord, ik zou zweren dat het een Souwtje de Wijn was’. Na de koffie reden we naar den Burg om bij de mooie en ruim gesorteerde schilders- en woonwinkel van Graaf in de Hogerstraat een doe-het-zelf lijst voor onze ‘Zwanenburg’ uit te gaan zoeken.

Z.Graaf Schilders en Woonwinkel (sinds 1902), Hogerstraat
(Foto: Z.Graaf Woonwinkel)

Ik legde aan de uiterst geïnteresseerd luisterende winkeldame uit hoe ons ‘kunstwerk’ er uit zag, haar belangstelling was meer dan gewekt en bij het noemen van de naam Zwanenburg reageerde ze verrast met: ’Souwtje de Wijn!’ Of ik maar zo vriendelijk wilde zijn om de aquarel even langs te brengen voor een nadere artistieke inspectie. Dat liet ik me geen twee maal zeggen, even heen en weer naar De Koog, en voor de tweede maal die dag stond ik in Graafs schilderswinkel. ’Geen twijfel mogelijk…een echte Souwtje de Wijn’, was het oordeel van de winkelmevrouw! Haar advies: ’Loopt u voor de zekerheid even naar Het Open Boek (boekhandel in de Binnenburg) en laat ook Theo Timmer (de eigenaar) even kijken’. Zo gezegd , zo gedaan.

Theo Timmer, Het Open Boek, Binnenburg
(Foto: Texelse Media/ Edo Kooiman)

Na een allerhartelijkste begroeting door Theo en zijn echtgenote Julia werd de aquarel indringend bekeken. Voor de tweede keer die dag kreeg ik te horen: ’Geen twijfel mogelijk…een echte Souwtje de Wijn, mij onbekend, wacht ik maak met je goedvinden even een foto’. Terwijl Theo een foto maakte, vroeg Julia of ik wist van het bestaan  van het in 1980 in eigen beheer uitgegeven boekje ’Souwtje de Wijn, leven en illusies van een Texels kunstenares’. Ik kende het boek bij naam, had het ooit ingezien maar het ontbrak in mijn Texelbibliotheek. ’Het is uitverkocht, misschien hebben we nog een exemplaar, zo ja dan is die voor jou’, waren de woorden van Julia. Tegelijkertijd kreeg ik het welgemeende advies ook even langs de kunstwinkel van Hans van der Klift in de Weverstraat te gaan voor een definitieve taxatie. ’Ongetwijfeld een echte Souwtje de Wijn, man hoe kom ja daar aan? Zeker fl.1000,- waard! waren de enthousiaste door Hans uitgesproken  woorden.

Hans van der Klift, Kunsthandel  Weverstraat

De 12 Balcken: favoriete pleisterplaats

Na nog een versierde koffie gedronken te hebben bij De 12 Balcken, onze favoriete pleisterplaats in den Burg, reden we, vol artistieke emoties terug naar De Koog. Hier wachtte ons een voicemailbericht: ’Met Julia van Het Open Boek. We hebben nog één exemplaar van het boekje over Souwtje de Wijn. Het ligt voor je klaar’.  Het zal u duidelijk zijn: voor de derde keer, driemaal is natuurlijk niet voor niets scheepsrecht, die dag naar Den Burg, boekje opgehaald. Eenmaal in het bezit van dit gedetailleerde en uiterst fraai geïllustreerde boekje stond niets mij meer in de weg om op zoek te gaan naar het geheim van Zwanenburg! Of was het toch Souwtje de Wijn?   

Het leven van Souwtje de Wijn, 1e druk!

Souwtje de Wijn,Texels kunstenares
Bladerend door haar leven kwam ik er achter dat Souwtje op 28 oktober 1888 was geboren in het Texelse vissersdorp Oudeschild.
Haar ouders waren Teunis de Wijn en Trijntje Zwanenburg (!). Ook werd duidelijk dat in haar moeders familienaam het geheim van de signatuur verborgen lag. Zij signeerde zowel met haar familienaam alsmede, ingegeven door haar kijk op het leven, met die van haar moeder. Duidelijk werd dat de talentvolle maar tegelijkertijd uiterst excentrieke schilderes zich het Texel van voor de ruilverkaveling had vastgelegd, het Texel zoals ik het in mijn jeugd had leren kennen, met iedere weg zijn eigen kronkels en de daarachter opdoemende verrassingen en windval.

Zicht op Texel door Souwtje de Wijn (Foto's: Het Open Boek)

Bij het kijken naar Souwtjes’ schilderijen en aquarellen word ik, net als bij de schilderijen en tekeningen van die andere schilder van het Texel van toen, Ad Blok van der Velden, een beetje weemoedig en komen de herinneringen aan de naar het scheen onbezorgde tijden van vroeger terug. Over het leven van Souwtje is niet veel geschreven, met uitzondering van een artikel in Elsevier in 1960 en natuurlijk het met liefde en aandacht geschreven boekje waaruit ik mijn gegevens putte.
Souwtje woonde lang in het, ooit voor de aanleg van de Pontweg verplaatste en nog steeds bestaande huisje De Roef, na aankomst op Texel links van de verkeerslichten nabij het Horntje gelegen. Zij overleed op 22 maart 1969 in het verzorgingshuis Irene in Den Burg.

Baarn…een nieuwe Kringloopparel
Terug in Baarn, een echte Souwtje de Wijn rijker, lag het gegeven dat ik nog vijftien jaar zou moeten wachten op de vondst van weer een nieuwe Kringloopparel nog in de tijd verborgen. Inmiddels een feit! 

Het boekje van Vrugtman (Coll. Ed Vermeulen)

De ook in de Baarnse kringloopwinkel gedane vondst van ’Het boekje van Vrugtman’, een handvol jaren geleden, is hiervan het bewijs! Nu voor altijd vastgelegd in het verhaal ’Het boekje van Vrugtman, de kringloop  van de tijd in elf handtekeningen’

Mijn advies: houdt uw ogen en oren open, kijk omhoog, omlaag en om u heen. De niet voor de zwijnen geworpen parels zullen, voor wie ze wil zien, zichtbaar worden!

Bron: ’Souwtje de Wijn, leven en illusies van een Texels kunstenares’, uitgave Het Open Boek, Binnenburg 3, Den Burg Texel, uitgave 1980

Ed Vermeulen (1942)

Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op.

 Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter

Bent u geïnspireerd geraakt door dit oud-Baarn verhaal en wilt u zelf eens wat 

schrijven voor onze website? Stuur uw verhaal dan

 per email aan groenegraf.baarn@gmail.com