donderdag 26 mei 2016

Gijsbert Brinks de eerste Gooise beiaardier

Gijsbert Brinks in 1957
In het dieventorentje heeft Gijsbert Brinks geleerd een carillon te bespelen

Eerste Gooise beiaardier van eigen school

In 1952 bleef een jongeman op het Amster­damse Damplein staan. Hij keek naar boven en luisterde, zoals anderen, maar aandachtiger en intenser. Carillonklanken dwarrelden over het Damplein, klaar en helder op deze voorjaarsmorgen. Hij luisterde en opeens wist hij het: beiaardier wil ik worden. Het was geen bevlieging van de 22-jarige, die leerling van het conservatorium was en op dat moment zijn hart verpandde aan de beiaard, het toren­klokkenspel dat sinds eeuwen de man "op de straat" bekoort.

Op 3 augustus 1957 bewees de toen 27-jarige Gijsbert Brinks in Baarn dat zijn besluit van 5 jaar geleden niet zo maar genomen was. Hij daalde de 260 treden van de Lange Jan in Amersfoort af en kreeg aan de voet van deze eeuwenoude toren het diploma A van de Neder­landse Beiaardschool, waardoor hij zich mag noemen de eerste in Nederland opgeleide beiaardier, de eerste Gooise beiaardier en de eerste voor het diploma A geslaagde van deze school.

Aan het werk, jasje uit en boordje los
"Ja heus, zo is het begonnen" zei de heer Brinks ons. "Ik studeerde orgel aan het conservatorium in Amsterdam in ik werd gevangen door de klanken van het carillon". De liefde kwam op het eerste gehoor en er was een toeval­lige omstandigheid die gunstig was voor hem. Hij behaalde het staatsexamen orgel en nauwelijks had hij dit diploma in zijn zak, of hij las, dat in Amersfoort een beiaardschool werd opgericht. Dat was in 1953, toen hij zich bij de beroemde beiaardier Leen 't Hart meldde, de directeur van de nieuwe school.
Gijsbert Brinks was één van de vijf leerlingen die de school telde. Daar wa­ren de beiaardiers Karel Borghuis uit Oldenzaal, Henk Herzag die het caril­lon in de Jacobstoren in Den Haag be­speelt en Jan van Alphen de beiaardier van Culemborg alsmede een leerling die later geëmigreerd is.

Zijn medeleerlingen waren al in het vak en kwamen hun kennis en techniek bijschaven. Brinks deed de studie als vrijetijdsbesteding, na zijn orgellessen en zijn werk als dirigent van zangkoren in Baarn en Nijkerk.

Huiscarillon
Hoe oefent een toekomstig beiaardier? Hij wordt zo maar niet op een carillon losgelaten. Een gehele stad zou "getuige worden van misschien stuntelige probeersels". Dat oefenen deed de heer Brinks thuis. In zijn kamer staat een pianoachtig geval, althans wat de grootte betreft. Er steken houten staven uit: de toetsen, zoals een echt carillon dit heeft. Op deze houten staven heeft de aspirant-beiaardier zijn pinken eelt bezorgd. Want beiaardier zijn betekent met de vuisten op de "toetsen" hameren.
 Oefenklavier is de officiële benaming van dit instrument dat door de klokkengieter en beiaardinrichter Petit en Fritse te Aarle Rixel werd ontworpen. Alleen ... er zijn geen klokken in gemonteerd, maar een xylophoon, die de klok klanken benadert.
De 260 treden
Als een stuk er voor negentig procent "inzit'" dan mag je naar de toren, de Lange Jan in Amersfoort, om her echte carillon te bespelen", aldus de heer Brinks die iedere vrijdag les kreeg in het dieventorentje te Amersfoort, een dertiende eeuws optrekje in de Muurhuizen, waarin de beiaardschool is gevestigd; vlakbij de woning van Johan van Oldebarneveld. Maar ook ging hij iedere week de 260 treden op van de toren. Zestig meter boven de begane grond is een kabine, waarin de beiaardier zijn werk doet. Boven zijn kabine hangen de kleine klokken, onder hem zijn de zware klokken opgehangen.
"Hoort u zelf het resultaat van uw werk?" hebben we willen weten. ,,Niet helemaal" was het antwoord. "Het rnechanisme maakt lawaai, dàt hoor je; daarboven uit hoor je de klanken van de klokken, van de een te veel, van de ander te weinig. De luisteraars op de straten beneden horen het veel beter". Bij het bespelen van het carillon gaat het jasje uit en het boordje los, want het blijft altijd nog een krachtig werk, de klepels van 47 klokken te bedienen.
"De opstelling van de klokken zoals in de Lange Jan in Amersfoort is ideaal", zegt de heer Brinks, die in de interessante geschiedenis van de ontwikkeling van het carillon duikt. Er zijn carillons van twee, drle en drieënhalf octaaf, maar in Amersfoort zijn er vier octaven.

na het examen
2e van rechts Gijsbert Brinks
Het examen was niet gemakkelijk. De heer Daniskas, directeur van het conservatorium te Rotterdam was de voorzitter van de examencommissie, die bestond uit Ferd. Timmermans, de oud-beiaardier van Rotterdam, Leen 't Halt, de beiaardier van carillons in Amersfoort, Delft, Leiden en Rotterdam, Chris Bos beiaardier van de Utrechtse Dom en Sjef van Balkom, beiaardier in Den Bosch.
Moeilijk
Behalve het zware theoretische gedeelte "moest de heer Brinks een half uur carillon bespelen. Zes originele beiaardcomposities van verschillende karakter met het thema van variaties van Staf Nees, was o.m. een van de opgaven; "Ja inspiratie en concentratie heeft men wel, als je zo hoog boven de grond in de wijdte van de natuur kijkt, vertelt de heer Brinks, "en het is misschien suggestie, maar hoe helderde het weer is, hoe helderder de klanken die uit de klokken komen. Bij vriesweer speelt het lekker; bij bedompt weer lijkt het of het geluid er door gedrukt wordt. En als er sneeuw op de klokken ligt dan moet er hard geslagen worden.
Gijsbert Brinks bekent het ons: ik ben klokkenminnaar geworden. Let voortaan op, klokken zingen, zij hebben een taal. De brandklok kleppert, de kerkklokken beieren vreugde, maar hoor ze, als ze luiden voor een dode dat is weer anders. Gijsbert Brlnks is beiaardier geworden, hij zal klokken laten zingen en als bevoegd leraar nieuwe beiaardiers op mogen leiden, Hij is er blij om en hij heeft het nimmer betreurd bekoord te zijn door carillonklanken in Amsterdam. Leen 't Hart, de oprichter van de beiaardschool is ook blij. Hij leverde Gijsbert volleerd af.

Gijbert Brinks als dirigent tijdens een feestelijke bijeenkomst in de Pauluskerk
Zangverenigingen en kerkkoren
Gijbert Brinks was niet alleen maar beiaardier maar ook dirigent van Het Hervormd kerkkoor uit Baarn, Zang en Vriendschap uit Eemdijk en het Christelijk Gemengd Koor "Kunst Veredelt" uit Leusden.
Gijbert Brinks achter het stokkenklavier
in het paleis op de Dam


Op jonge leeftijd overleden
Gijsbert Brinks is op 23 maart 1987 op 57 jarige leeftijd overleden. In memoriam schreef ds. H. Ommering het volgende:

Heel de gemeente, maar in het bijzonder de hervormde gemeente werd een dezer dagen opgeschrikt door het bericht, dat in de nacht van zondag op maandag Gijsbertus Brinks op de leeftijd van 57 jaar plotseling uit ons midden was weggenomen. Wij konden het ons nauwelijks voorstel­len, nadat hij kort tevoren nog drie kerkdiensten had begeleid met zijn orgelspel. 

In het donker van de nacht bekroop die macht hem die ieder mens aan ons oog onttrekt. Weer kwam er een eind aan een zichtbaar leven. Het zijne had zich van 4 maart 1930 tot 23 maart 1987 te midden van ons afgespeeld. Te midden van ons in Baarn. Immers Gijs Brinks was geboren en getogen in ons dorp. Hij was musicus, cantor or­ganist, beiaardier en dirigent. En hij was het in hart en nieren. Nooit hoog­dravend en nooit opzwepend!
Gijsbert Brinks achter het orgel

Maar zoals het een organist die con­servatorium heeft betaamt. Voor de een in Baarn te vlug en dus voor een ander te langzaam. Hij wist echter be­ter. Met zijn wat vreemde oogopslag nam hij een trekje aan zijn gedraaide sigaret en dacht er het zijne van. Ge­durende de bijna tien jaren waarin ik hem heb meegemaakt, zijn er dank zij hem nooit problemen geweest. Zelfs niet waar onvoorziene omstandighe­den zich voordeden. Als voorganger kon je te allen tijde op hem rekenen, Het trof mij altijd, hoe intens betrok­ken hij was bij het hele gebeuren van een kerkdienst en hoe hij luisterde naar wat er werd gezegd. De drie kerk­diensten op één zondag beleefde hij helemaal mee. Hij wist dan ook goed waarom het ging en wat niet ter zake was. Trouw en steeds op tijd zorgde hij jarenlang voor kopy in het kerk­blad. In zijn rubriek "CANTOR" maakte hij de gemeente vertrouwd met de liturgie en haar geschiedenis. Hij bezat daarvan een grote kennis. Leerzaam en voor velen een waar ge­noegen was het om bij hem onbekende liederen in te studeren. Hij hielp ons heen over de drempel van het nieuwe Liedboek der Kerken. Hij hield vol ook waar bleek hoe moeizaam het is om de lofzang gaande te houden daar waar de kerk ouderdomsverschijnse­len vertoont. Ruim 36 jaar heeft hij dat geprobeerd. Vanaf ds J. van kui­ken heeft Gijs Brinks de hervormde gemeente te Baarn muzikaal op ni­veau gehouden. En dat was meerma­len dusdanig hoog, dat ons zingen wel tot de hemel door moest dringen.
Waarmee ik maar wil zeggen, dat een kerkdienst voor hem zich afspeelde voor het aangezicht des Heren. Vanaf het begin in 1959 was Gijsbertus Brinks dirigent van het hervormde kerkkoor. Het zal mede aan hem te danken zijn geweest, dat we als gemeente dit op 14 oktober 1984 herdachten onder het leidmotief "was Gott tut das ist wohlgetan". En ik wist van hem, dat hij daaronder niet alles rangschikte wat er in een mensenleven geschiedt. Hij behoorde tot de oprichters van wat nu de Nederlandse beiaardschool in Amersfoort is. In zijn handen lagen de souplesse, vereist voor een manuaal, maar ook de stevigte die nodig is voor een speeltafel van een carillon. In zijn omgang met mensen had de souplesse de overhand en stugheid voerde nooit de boventoon. Wat graag ruimde hij op de orgelbank een plaatsje in voor een kind, dat uit dat machtige orgel wilde halen "poesje mauw, kom eens gauw ... " Wij kunnen ons nauwelijks voorstellen, dat Gijsbertus Brinks, althans hier, geen muziek meer zal maken. Wat hem betreft is het in onze Pauluskerk doodstil geworden.

Vrouw en zonen mogen man en vader geborgen weten in de handen die ooit aan hem zijn begonnen. De handen van Hem die Gijs erkende als "Mijn Herder is de Here God". Want hij mocht zo graag zingen:
"Genade en goedheid volgen mij
mijn ganse levensdag,
totdat ik eens in 's Heren huis
voor eeuwig wonen mag."

ds H. Ommering




Met dank aan mevr. W. Brinks-Laseur voor het verhaal.
         
Leen Bakker
  
Geplaatst door L.J.A.Bakker 



Vragen, opmerkingen of tips? Neem gerust contact op. Uiteraard kunt u groenegraf.nl ook volgen op Facebook en Twitter